Το πλαίσιο λειτουργίας των θεατρικών ομάδων


Ανέστης Αζάς - σκηνοθέτης

Σκοπός της εισήγησης μου είναι καταρχάς να περιγράψω το πλαίσιο στο οποίο καλείται υποχρεωτικά να κινηθεί μία θεατρική ομάδα σε νομικό και λογιστικό επίπεδο στην Ελλάδα σήμερα, να καταδείξω τις αντιφάσεις του πλαισίου αυτού και να  καταγράψω/ δείξω την απόσταση που υπάρχει μεταξύ της πραγματικότητας της σύγχρονης θεατρικής παραγωγής, σε επίπεδο θεατρικών ομάδων, και του νομικού και φοροτεχνικού πλαισίου στο οποίο αυτές υπάγονται, καθώς επίσης και το πώς η ελληνική πολιτεία, αδυνατώντας να αντιληφθεί τις ιδιαιτερότητες της θεατρικής ειδικά και της καλλιτεχνικής γενικότερα, εργασίας λειτουργεί εντέλει άκρως αποθαρρυντικά και εχθρικά απέναντι σ'αυτό που θα όφειλε να προστατεύει, το θέατρο. Δεν είμαι νομικός, δεν γνωρίζω επακριβώς τις υπουργικές αποφάσεις, τα διατάγματα και τον κώδικα των νόμων και δεν είμαι σε θέση να αναφερθώ σ' αυτά ονομαστικά, η οπτική μου βασίζεται στην προσωπική μου εμπειρία μ' αυτό που ονομάζεται  Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία, τη σύσταση της και τη λειτουργία της.

α. Γιατί το κράτος σε αναγκάζει να μεταμορφώνεσαι σταδιακά σε μικροαπατεώνα.
 το υπάρχον πλαίσιο
Για να μπορέσει μία ομάδα να κάνει παράσταση, να θεωρήσει εισιτήρια, να κάνει αίτηση για επιχορήγηση και να πληρώσει τους συντελεστές της χρειάζεται να προχωρήσει στη σύσταση μιας αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας ή ενός Σωματείου (Η ίδρυση άλλου τύπου εταιρείας δηλαδή εμπορικής, αποκλύει την ομάδα από τις επιχορηγήσεις) και καθώς το Σωματείο χρειάζεται τουλάχιστον 20 μέλη και μία γραφειοκρατική διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει μέχρι έξι μήνες η ΑΜΚΕ αποτελεί ως γνωστόν την κύρια μορφή οργάνωσης των θεατρικών ομάδων.  
Η σύσταση της εταιρίας αυτής απαιτεί τουλαχιστον δύο μέλη, εκ των οποίων το ένα ορίζεται και ως διαχειριστής της.  Τα ιδρυτικά μέλη, εφόσον η εταιρία έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, δεν μπορούν να δικαιολογήσουν οποιαδήποτε προσωπική αμοιβή ως δαπάνη της εταιρίας. Επιπλέον χρειάζεται μία σταθερή έδρα, ένας χώρο τουλάχιστον 15m² , που πρέπει να μισθώνει η εταιρία με τεκμαρτό ενοίκιο τουλάχιστον 30€ το μήνα. Η έδρα αυτή υπόκειται στην νομοθεσία περί επαγγελματικής στέγης και άρα στην περίπτωση που ο χώρος δεν ανήκει ιδιοκτησιακά σε κάποιο από τα μέλη, πράγμα που θα έδινε την δυνατότητα να νοικιάζει κανείς ένα δωμάτιο από το σπίτι του στην προσωπική του εταιρία, δεσμεύει τον ιδιοκτήτη για 12 έτη. Στο τέλος κάθε χρονιάς η εταιρία πρέπει να εμφανίζει μηδενικό ισολογισμό, να ισοσκελίζει δηλαδή έσοδα και δαπάνες. Εαν η εταιρία εμφανίσει πλεόνασμα, αυτό φορολογείται με 25% (ενώ οι εμπορικές εταιρίες φορολογούνται με 20%). Οι εταίροι δεν έχουν δικαίωμα στα κέρδη της εταιρίας. Παρ' όλ' αυτά η εταιρία οφείλει να ανταποκρίνεται σε όλες τις υποχρεώσεις ενός θεατρικού παραγωγού. Σε αντίθετη περίπτωση η εταιρία είναι  έκθετη απέναντι στον νόμο, ρισκάρει να καταγγελθεί και να διωχθεί ποινικά.  [Το κόστος σύστασης μιας τέτοιας εταιρίας πρέπει να υπολογίζεται σε τουλάχιστον 500 € (αμοιβή δικηγόρου για τη δημιουργία καταστατικού και την κατάθεση του στο πρωτοδικείο) και  επιπλέον γύρω στα 800 € το χρόνο ως αμοιβή λογιστή στην περίπτωση που η εταιρία κινείται πραγματικά, διαφορετικά εαν η εταιρία κάνει μηδενικές δηλώσεις το ποσό αυτό μειώνεται.
Σε σας συνάδελφοι είναι περιττό να θυμίσω ότι καμία ειδική ρύθμιση για τις εταιρίες αυτές δεν «προστατεύει» / δεν λαμβάνει υπόψιν της τις ιδιαιτερότητες της θεατρικής πρακτικής και της θεατρικής αγοράς. Μια τέτοια εταιρία με κύριο σκοπό την οργάνωση και παραγωγή/ δημιουργία θεατρικών παραστάσεων υπόκειται στο ίδιο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει πχ μία φιλανθρωπική οργάνωση, μία εταιρία για την προστασία της άγριας πανίδας, μία ερασιτεχνική ομάδα μπάσκετ σε κάποιον δήμο της χώρας, έναν χορευτικό σύλλογο, την παιδική χωρωδία μιας ενορίας, έναν εξωραϊστικό σύλλογο σε κάποιο ορεινό χωριό, και βεβαίως μεταξύ άλλων, ο κατάλογος είναι μακρύς, και μία ερασιτεχνική θεατρική ομάδα.      
Όμως αλήθεια ποια είναι η πραγματική λειτουργία/ ρόλος των θεατρικών ομάδων που παράγουν θέατρο στην Ελλάδα σήμερα; Είναι η λειτουργία/ ρόλος αυτή ερασιτεχνική ή επαγγελματική; Είναι το πρώτο στάδιο προς τον επαγγελματισμό; Είναι το όργανο για να δημιουργεί κανείς, ανεξαρτήτως ηλικίας και αισθητικής κατεύθυνσης,  τις παραστάσεις που θέλει πραγματικά να κάνει μαζί με τους ανθρώπους που θέλει πραγματικά να συνεργαστεί, έξω από το κατεστημένο πλαίσιο; Είναι η εταιρία ενός σκηνοθέτη- παραγωγού που θέλει να κάνει τις παραστάσεις του ή είναι ομάδα με την ένοια καταρχάς της ισότιμης συμμετοχής στις δαπάνες και τα κέρδη, όπου ακόμη και οι ηθοποιοί είναι συχνά εργαζόμενοι και εργοδότες; Πόση υποκρισία κρύβεται πίσω από τον όρο μη κερδοσκοπική;
η πραγματικότητα της ανεξάρτητης παραγωγής
Η οικονομική συρρίκνωση των κρατικών θεάτρων  είναι δεδομένη (Εθνικό & ΚΘΒΕ), δεδομένο είναι επίσης ότι τα περισσότερα Δηπεθέ χρωστάνε σε όποιον περπατάει. Με τους ελάχιστους ελεύθερους παραγωγούς να προσανατολίζονται προς εμπορικά θεάματα και δίχως να υπάρχει πραγματικό δίκτυο παραγωγών που να στρέφονται στο εναλλακτικό- ερευνητικό θέατρο, η συντριπτική πλειοψηφία των θεατρικών παραστάσεων που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα σήμερα, παράγονται από τις ίδιες τις θεατρικές ομάδες [εξάλλου όλο το ελεύθερο θέατρο είναι οργανωμένο επίσης σε ΑΜΚΕ]. Η (μικρή) ανεξάρτητη παραγωγή είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.  Η μείωση μάλιστα φέτος των μεγάλων παραγωγών έφερε σε πρώτο στάδιο, αντίθετα απ' ότι θα περίμενε κανείς λόγω κρίσης, έκρηξη των μικρών παραστάσεων, καθώς όπου μπορούνε δύο- τρία άτομα (ηθοποιοί, σκηνοθέτες, εικαστικοί) συνασπίζονται βρίσκουν έναν χώρο, δηλαδή τον νοικιάζουν ή κάνουν μια συμφωνία επί των εισητηρίων,  και ανεβάζουν έστω και με ελάχιστο budget μια παράσταση. Είναι γνωστό ότι η ένταξη σε / η οργάνωση γύρω από μια θεατρική ομάδα αποτελεί μια από τις πρώτες ενέργειες που κάνει κανείς μόλις αποφοιτήσει από τη σχολή (πανεπιστήμιο ή δραματική σχολή), καθώς η περίπτωση να  απορροφηθεί άμεσα στα (μόλις 2) κρατικά ή ιδιωτικά/ εμπορικά θέατρα είναι εξαιρετικά απίθανη, αλλά ακόμη και σ' αυτήν την περίπτωση θα προσληφθεί το πολύ για 5 μήνες. [Το πιθανότερο βέβαια είναι να μην επιθυμεί κανείς καν να εργαστεί στα θέατρα αυτά, καθώς  η γραφειοκρατική τους δυστοκία συχνότατα δυσχεραίνει το καλλιτεχνικό έργο. Όποιος εξάλλου επιλέγει να κάνει θέατρο ή κάποια άλλη τέχνη, βρίσκεται έτσι κι αλλιώς σε μια πορεία προσωπικής αναζήτησης και δικαίως αναζητά τη δυνατότητα να δουλέψει έξω απ' το κατεστημένο. ]
Σημαντικό είναι να δούμε την πραγματικότητα της σύγχρονης σκηνικής παραγωγής και να αναλογιστούμε αν είναι πραγματικά εφικτό και σε ποιό βαθμό να ανταποκριθεί κανείς στο  υπάρχον φορολογικό και νομοθετικό πλαίσιο. Ένα μεγάλο μέρος των παραστάσεων αυτών (το μεγαλύτερο ίσως) ανεβαίνουν με  ελάχιστα χρήματα και με μία συμφωνία επί των εσόδων μεταξύ των ηθοποιών και των συντελεστών.  
Είναι γνωστό ότι σπάνια φτάνουν τα χρήματα της παραγωγής για να καλυφθούν τρίμηνες συμβάσεις, ακόμη και στην περίπτωση που μια παράσταση έχει επιχορηγηθεί και είναι επίσης γνωστό ότι λόγω του ύψους των κρατήσεων συχνά  ένας συνεργάτης (ηθοποιός ή σκηνογράφος κ.λ.π) αποφεύγει να πληρωθεί με απόδειξη παροχής υπηρεσιών, προκειμένου να πάρει κάτι παραπάνω σε μετρητά. Η  λύση που συνήθως προκρίνεται είναι να πληρώνονται ηθοποιοί και συντελεστές «μαύρα» και να μαζεύουν το ποσό που αναλογεί στον καθένα σε εικονικά τιμολόγια. Συγγενείς, γνωστοί και φίλοι επιστρατεύονται να μαζεύουν τιμολόγια: Ρούχα, Έπιπλα, Εργαλεία, Οικογενειακές Αγορές, ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς δικαιολογείται ως έξοδο παραγωγής, αυτά είναι γνωστά.  Σε ό,τι αφορά τα μέλη της εταιρίας, καθώς δεν μπορούν να αμειφθούν με νόμιμο τρόπο, έχουν επιπλέον την επιλογή να υπερτιμολογήσουν την αμοιβή κάποιου άλλου από τους συνεργάτες, ή να παρακαλέσουν  κάποιον φίλο, άσχετο με την παραγωγή, εφόσον εκείνος δεν επιβαρύνεται φορολογικά, να κόψει μια ΑΠΥ. Υπάρχει βέβαια και η λύση, κατά την προσωπική μου εκτίμηση αναξιοπρεπής, αλλά αποτελεσματική, να δηλωθούν τυπικά ως μέλη της εταιρίας, όχι αυτοί που πραγματικά την χρειάζονται και την κινούν, αλλά κάποιοι συγγενείς ή φίλοι, οι οποίοι θα κληθούν έπειτα να παραχωρήσουν με πληρεξούσιο τη διαχείριση της στους πραγματικά ενδιαφερόμενους. Ο παράδοξος αυτός τρόπος είναι η πιο ανώδυνη λύση όταν κανείς έχει την απαίτηση να πληρωθεί για την εργασία του από την εταιρία, την οποία υποχρεωτικά ίδρυσε, προκειμένου να τρέξει μια παραγωγή.     
Είναι τώρα αυτονόητο ότι η αίτηση επιχορήγησης θα πρέπει να συνοδεύεται από έναν προϋπολογισμό και δίκαια, μετά την πραγματοποίηση της παράστασης θα πρέπει να αποδίδεται απολογισμός. Έχει δίκαια ειπωθεί επανειλημένα ότι μια εταιρία που δεν αποδίδει απολογισμό, ή που χρωστάει στους συνεργάτες της δεν έχει το δικαίωμα να αιτείται επιχορήγησης. Αλήθεια πόσο αξιόπιστος είναι ένας απολογισμός που γίνεται μ' αυτούς τους όρους; Τί περιμένει να δει η επιτροπή στον οικονομικό απολογισμό, όταν μια ομάδα καλείται σχεδόν από τη μέρα της σύστασης της να παρανομεί, όταν ακόμη και η ίδια η σύσταση συχνά βρίσκεται στα όρια της νομιμότητας; Με ποια λογική θα συνταχθεί ο απολογισμός όταν οι πραγματικές δαπάνες, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων είναι αμοιβές συντελεστών, και σε ό,τι αφορά τους ηθοποιούς αυτές είναι συχνά μικρότερες απ' αυτές που προβλέπει η συλλογική σύμβαση του ΣΕΗ, είναι πρακτικά ανέφικτο να δηλωθούν. Είναι ποτέ δυνατό μια παραγωγή των 10- 15 χιλιάδων να πληρώσει τρίμηνες συμβάσεις;  

Β. Προτάσεις Βελτίωσης του Υφιστάμενου Πλαισίου ώστε να ανταποκρίνεται με την πραγματικότητα.
Η γενική υπαγωγή της νεανικής επαγγελματικής δημιουργίας συλλήβδην μαζί με τους ερασιτέχνες στο πλαίσιο της ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗΣ είναι άδικη και υποκριτική. Τί ορίζουμε ως κερδοσκοπία; Χρειάζεται Διαχωρισμός και προστασία των θεατρικών ομάδων, όπως και των ομάδων χορού. Οι ομάδες αυτές πρέπει να αντιμετωπιστούν ως εν δυνάμει, ή ήδη επαγγελματικές και γι' αυτό το λόγο να ενθαρρυνθούν. Είναι αναγκαίο να οριστεί καταρχάς μια επιτροπή νομικών, σχετικών με το αντικείμενο που εθελοντικά θα επεξεργαστούν και θα προτείνουν ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας, που θα ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα της μικρής ανεξάρτητης/ νεανικής παραγωγής έχοντας γνώση του τί είναι συνταγματικό και τι όχι, τι είναι κοινωνικά δίκαιο και τι όχι, τι θίγει εργασιακά κεκτημένα και τι όχι, τι είναι εφαρμόσιμο και τι όχι καθώς και ποιες θα είναι οι μεταβατικές διαδικασίες.  
Κάποιες πρώτες προτάσεις θα ήταν:
1. Άμεση ρύθμιση ώστε τα ιδρυτικά μέλη των θεατρικών  ειδικά ομάδων να μπορούν να αμοίβονται για την εργασία τους στο πλαίσιο των παραστάσεων των ομάδων τους, με ΑΠΥ, ή μισθό.
2. Αφορολόγητα και απαλλαγή από τις υποχρεώσεις του παραγωγού τα πρώτα 3 χρόνια λειτουργίας. Επειτα 2 χρόνια σταδιακής προσαρμογής στις υποχρεώσεις του παραγωγού και κλιμάκωση του ποσοστού με το οποίο οι ομάδες αυτές φορολογούνται.
3. Μέχρι ετήσιο τζίρο 15.000 το όποιο κέρδος να είναι αφορολόγητο, ώστε η ομάδα να ενθαρύνεται να καλύπτει τουλάχιστον τις πάγιες δαπάνες της (μισθώσεις χώρων, αμοιβές λογιστή, αφίσες, καταχωρήσεις, κλπ)  Μέχρι 50.000 η φορολόγηση του κέρδους να περιορίζεται στο 20%, από κει και πάνω φορολόγηση στο 25% ή και παραπάνω.
4. Να δοθεί η δυνατότητα επιχορήγησης σε φυσικά πρόσωπα, σε ξεχωριστή κατηγορία απ' ότι οι επιχορηγήσεις στις ομάδες. Μ' αυτόν τον τρόπο θα διευκολυνθούν τόσο οι καλλιτέχνες που επιλέγουν να κινηθούν ατομικά ή σε συνεργασίες περιορισμένου χρόνου όσο και οι ομάδες που πραγματικά εργάζονται σε βάθος χρόνου. Η εποχή όπου το θέατρο ήταν εξορισμοού οργανωμένο σε σταθερούς θιάσους με θεατρώνη έχει, δυστυχώς ή ευτυχώς, περάσει ανεπιστρεπτί. 
5. Αντίστοιχα παράλληλη ενθάρρυνση για τη δημιουργία ενός δικτύου πραγματικών παραγωγών, που θα έχουν λόγο να στραφούν προς το εναλλακτικό. Η αντίληψη ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να προστατεύεται και ο παραγωγός/ επιχειρηματίας/ εκμεταλευτής πρέπει να τιμωρείται είναι αναχρονιστική. Αυτή τη στιγμή οι καλλιτέχνες αναγκάζονται να κινηθούν ως μικροί επιχειρηματίες, ενώ παραγωγοί που θα ενδιαφέρονταν να κινηθούν στον «εναλλακτικό» χώρο είναι ανύπαρκτοι.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου